Ίδρυση
Το Λαογραφικό Μουσείο στον Κάβαλο Λευκάδας δημιουργήθηκε από τον καποδιστριακό Δήμο Σφακιωτών και άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό το καλοκαίρι του 2004 επί δημαρχίας Γεωργίου Αθ. Κούρτη. Ονομάστηκε προς τιμήν του αειμνήστου λευκαδίτη λαογράφου Πανταζή Κοντομίχη ο οποίος γεννήθηκε στον Κάβαλο. Στεγάζεται στο ανακαινισμένο κτήριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου του Καβάλου. Το κτήριο ευρίσκεται στην άκρη του οικισμού σε προνομιακή υψηλή θέση με ωραία θέα στην γύρω περιοχή. Ο περιβάλλον χώρος του Μουσείου περιβάλλεται από μεγάλα παλαιά πεύκα ενώ στο αύλειο χώρο του δημοτικού σχολείου, φιλοξενείται παιδική χαρά και γήπεδο μπάσκετ, αλλά και ορισμένα εντυπωσιακά υλικά τεκμήρια του παραδοσιακού πολιτισμού της Λευκάδας. Είναι σχετικά εύκολα προσβάσιμο στους επισκέπτες που φτάνουν με αυτοκίνητο στον Κάβαλο οι οποίοι αφού διασχίσουν τον οικισμό για να φτάσουν στο κτήριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου.
Το ιστορικό της δημιουργίας του Μουσείου παρουσιάστηκε σε ειδικές παρουσιάσεις κατά τα προηγούμενα έτη, και στον χώρο του Μουσείου, από τις αρχές του τόπου και τον κ. Ανδρέα Λάζαρη η συλλογή παραδοσιακών εργαλείων του οποίου αποτελεί το κύριο περιεχόμενο της μουσειακής έκθεσης. Οι παρουσιάσεις σημείωσαν μεγάλη επιτυχία και έτυχαν ευμενέστατης αποδοχής από την τοπική κοινωνία.
Το Μουσείο είναι ανοιχτό στο κοινό κατά τους θερινούς μήνες. Την πρόσβαση σε αυτό εξασφάλισαν κατά τα πρώτα έτη της λειτουργίας του υπάλληλοι του καποδιστριακού Δήμου Σφακιωτών και πλέον του Δήμου Λευκάδας. Για την συντήρηση και καθαρισμό του χώρου μεριμνά ο Δήμος Λευκάδας.
Η μουσειακή έκθεση
Η έκθεση των αντικειμένων φιλοξενείται στην ισόγεια, κύρια, ενιαία και ευρύχωρη αίθουσα του παλαιού Σχολείου καθώς σε ένα μικρότερο χώρο στο ίδιο πάντα επίπεδο του κτηρίου. Ο κύριος όγκος των αντικειμένων του Μουσείου προέρχονται από την Συλλογή του Ανδρέα Λάζαρη. Ο συλλέκτης έχοντας ένα ειδικό ενδιαφέρον για τα παραδοσιακά εργαλεία και επαγγέλματα μάζεψε επί μία μακρά σειρά ετών περί τα 2.500 σχετικά αντικείμενα. Μια δεύτερη, πολύ μικρότερη σε όγκο συλλογή, είναι αυτή του αειμνήστου Χρήστου Κατωπόδη που αφορά κυρίως παραδοσιακά υφαντά και φορεσιές της περιοχής και φιλοξενείται σε ειδικό ξεχωριστό χώρο. Στις δύο αυτές συλλογές προστέθηκαν εξαρχής και εξακολουθούν να προστίθενται αντικείμενα που προσφέρουν αυθόρμητα πολλοί Σφακισάνοι. Το κτήριο διαθέτει και υπόγειους χώρους με αποθηκευτικές χρήσεις που δεν σχετίζονται με το Μουσείο.
Όσον αφορά τον τρόπο παρουσίασης των αντικείμενων σε θεματικές ενότητες, είχαν καθοριστικό ρόλο οι ίδιοι οι συλλογείς. Ο Ανδρέας Λάζαρης πραγματοποίησε την τοποθέτηση των αντικειμένων της συλλογής του στις προθήκες σύμφωνα με την λειτουργία τους και την χρήση τους στο πλαίσιο κάθε συγκεκριμένης παραγωγικής και επαγγελματικής δραστηριότητας. Κύρια μέριμνά του ήταν να επιτευχθεί κατά το δυνατόν πληρότητα όσον αφορά την παρουσίαση των εργαλείων δεδομένου ότι έχει προσωπική γνώση των αντικειμένων και των τεχνικών διαδικασιών στις οποίες χρησιμοποιούνται αυτά.
Ενότητες
Μπορούμε να διακρίνουμε τρείς επιμέρους ενότητες όσον αφορά την μουσειακή έκθεση του υλικού.
Η πρώτη και μεγαλύτερη σε όγκο από πλευράς αντικειμένων αφορά τα παραδοσιακά επαγγέλματα. Καταλαμβάνει τον κεντρικό χώρο της αίθουσας όπου σε ειδικές προθήκες παρουσιάζονται σειρές εργαλείων που αναφέρονται σε συγκεκριμένα παραδοσιακά επαγγέλματα και ασχολίες ως εξής:
- βαγενάς (βαρελάς),
- γεωργός,
- κουλουράς,
- κοσκινάς,
- λιθοξόος (ή πετροκόπος),
- καλαντζής (γανωματής)
- κουρέας,
- λούστρος,
- ξυλουργός,
- ξυλοκόπος,
- οικοδόμος,
- πεταλωτής,
- σητάς,
- τσαγκάρης,
- τσιγκριάς (τσικρί = λανάρι για κατεργασία μαλλιού προβάτου),
Επίσης παρουσιάζονται υλικά τεκμήρια που αναφέρονται,
- στην ελαιουργία,
- στην αμπελουργία
- στα εκκλησιαστικά σκεύη
- στην στρατιωτική ζωή,
- στον καλλωπισμό,
- και ορισμένα έγραφα που αφορούν κυρίως τον καθημερινό βίο των κατοίκων.
Μία δεύτερη ενότητα που παρουσιάζεται σε ειδικό υπερυψωμένο πατάρι στην δεξιά όπως εισερχόμαστε πτέρυγα της έκθεσης φιλοξενεί τα σχετικά με την παραδοσιακή λευκαδίτικη οικία και περιλαμβάνει σκεύη, εργαλεία, υφαντά καθώς και φούρνο.
Μια τρίτη ενότητα που αφορά κυρίως τη συλλογή Χρήστου Κατωπόδη περιέχει φορεσιές και υφαντά της περιοχής Σφακιωτών.
Η καλύτερη οργάνωση της λειτουργίας του Μουσείου με την εξασφάλιση κατάλληλου προσωπικού, είτε μονίμου, είτε απασχολούμενου μέσω διαφόρων προγραμμάτων του Δήμου, είτε εθελοντών, θα επιτρέψει να είναι επισκέψιμη η έκθεση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Επίσης στόχος της Δημοτικής αρχής είναι η περαιτέρω ανάπτυξη του Μουσείου μέσω εκπαιδευτικών και επιστημονικών δράσεων που απευθύνονται στους Λευκαδίτες αλλά και στους πολυάριθμους επισκέπτες του νησιού.
Καταλογογράφηση και τεκμηρίωση των συλλογών από το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
Το καλοκαίρι του 2009 με την ευκαιρία σχετικής εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του Μουσείου εξέτασε την συλλογή του η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας. Στην συνάντηση εκείνη διαπιστώθηκε, από τους δημοτικούς άρχοντες, τον συλλογέα, εντόπιους λόγιους και φίλους της Λαογραφίας και του παραδοσιακού πολιτισμού, η ανάγκη για την καταγραφή και τεκμηρίωση των συλλογών που φυλάσσονται στο Μουσείο και η περαιτέρω ανάπτυξη της εμβέλειάς του μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ημερίδων, κ.λπ. Το 2010 πραγματοποιήθηκε νέα επίσκεψη ερευνητών του Κέντρου στο χώρο του Μουσείου.
Το καλοκαίρι του 2011 στο πλαίσιο μιας εντεταλμένης Λαογραφικής αποστολής του ερευνητή του Κέντρου Λαογραφίας Ευαγγέλου Καραμανέ στη Λευκάδα έγινε καταγραφή, αρχική τεκμηρίωση ικανού μέρους της συλλογής του Μουσείου καθώς και φωτογράφηση. Η εργασία πραγματοποιήθηκε με την συνδρομή και συνεργασία του συλλογέα και δημιουργού του Μουσείου Ανδρέα Λάζαρη. Ο Ανδρ. Λάζαρης παράλληλα με την τεκμηρίωση των αντικειμένων του Μουσείου προσέφερε την προσωπική του μαρτυρία για την μελέτη της παραδοσιακής τεχνολογίας, των τεχνικών διαδικασιών, των εργαλείων και των επαγγελμάτων της Λευκάδας. Το καλοκαίρι του 2012 ξενάγησε ομάδα ερευνητών του Κέντρου Λαογραφίας στο Μουσείο.
Πηγές:
1. Ευάγγελος Καραμανές, Ανδρέας Λάζαρης, ανακοίνωση με θέμα Παραδοσιακή τεχνολογία και εργαλεία στην Λευκάδα: η Συλλογή Ανδρέα Λάζαρη στο Λαογραφικό Μουσείο Π. Κοντομίχη στον Κάβαλο Λευκάδας. Κατά την ίδια ημερίδα η εικαστικός, συγγραφέας κυρία Χαρά Σαΐτη, φίλη του Μουσείου Καβάλου ομίλησε για την προσωπικότητα του Συλλέκτη και δημιουργού του Μουσείου Ανδρέα Λάζαρη. Ημερίδα με θέμα Τα Λαογραφικά Μουσεία της Λευκάδας, Αίθουσα Συνεδρίων Πνευματικού Κέντρου Δήμου Λευκάδας, Πέμπτη 16 Αυγούστου 2012 (Στο πλαίσιο των Γιορτών Λόγου και Τέχνης (57η περίοδος) 2012 ήταν είναι αφιερωμένες στην επέτειο των 50 χρόνων του Διεθνούς Φεστιβάλ Φολκλόρ της Λευκάδας.
2. Φυλλάδιο Κοντομίχειο Λαογραφικό Μουσείο, Folklore Museum, Δήμος Σφακιωτών, χ.χ.ε.
3. DVD Λευκάδα, οδοιπορικό στον τόπο και στο χρόνο, Λαογραφικό Μουσείο Δήμου Σφακιωτών, χ.χ.ε.